Met gevaar voor eigen leven

Calgary, Canada- De Calgary Stampede is een jaarlijks evenement van superlatieven: de grootste en meest spectaculaire rodeo met het hoogste bedrag aan prijzengeld (ruim 2 miljoen dollar). Tijdens een unieke kijk achter de schermen ontdek ik zowel de harde realiteit als de ruwe romantiek van één van gevaarlijkste sporten ter wereld. “Ik heb in mijn leven al te veel begrafenissen van rodeo-cowboys bezocht,” aldus Dale Butterwick, hoofd van het medische team.

“Wil u ze gegrild, gefrituurd of als gehaktballetjes in de spaghetti?” vraagt de ober en ik bestel gewoon alle drie. Het is per slot van rekening niet elke dag dat ik de kans heb stierenballen –pardon, ‘prarie oesters’ te eten. ‘Buzzards Restaurant’ in Calgary serveert ‘cowboy cuisine’. Een oxymoron, besluit ik na de eerste rubberachtige hap, maar het speldje met de slogan ‘I had a ball’ speld ik toch vol trots op mijn cowboyhoed. Één keer per jaar verandert Calgary tien dagen lang in een stad waar je je zonder cowboyhoed niet durft te vertonen.

In 1912 nodigde werden de deelnemers aan de allereerste Calgary Stampede geworven met de simpele maar pakkende boodschap: ‘het geld is hier, kom het maar halen!’ Nu, bijna een eeuw later, dingen hier de beste rodeo-atleten ter wereld mee naar een totaal van 2 miljoen dollar aan prijzengeld. Een unieke kans voor de beste cowboys en -girls ter wereld om ten overstaande van zo’n honderdduizend bezoekers per dag hun kunsten te laten zien.

Tijdens een wandeling door het Stampede-park langs casino’s, achtbanen, en kraampjes met bizarre snacks (gefrituurde jelly beans!) en over de top Western mode (cowboy Crocs!) snap je dat de rodeo niet alleen een sportevenement is, maar ook familie-entertainment, en één grote kermis. In de gezamelijke wachtruimte voor de rodeo-sterren onder het stadion heerst echter een gespannen stilte.

“Hoe ik me voorbereid? Kotsen van de zenuwen en verstand op nul,” vertelt ‘bareback rider’ (een ruiter die paardrijdt zonder zadel) Cody DeMers (29), die languit met zijn laarzen aan op een bank ligt. Vanonder de rand van zijn stoffige hoed bekijkt hij op het tv-scherm live de prestaties van de andere ‘bareback riders’ op het veld. Acht seconden lang moeten de atleten blijven zitten op een wild steigerend paard. Tijdens die seconden lijkt het of ze door een wervelwind alle kanten worden opgetrokken. “Auw!” wordt er in koor geroepen als iemand na een flinke boog in de lucht op zijn gezicht terecht komt. “Leg het ijs maar vast klaar,” mompelt Cody, die op zijn vijfde al zonder zadel op een Shetland pony over de ranch van zijn ouders galoppeerde. Hij heeft zich zelf net ook flink bezeerd aan zijn been, maar klimt toch zo weer op zijn paard. “Geen wedstrijd, geen geld. Ik heb een gezin te onderhouden.”

De rodeo-onderdelen zijn zonder uitzondering spectaculair, van het stierworstelen tot het ‘tie down roping’ waarbij een cowboy ter paard een kalf vangt en het vervolgens vastbindt met drie poten aan elkaar. Het stierrijden wordt echter door de liefhebbers ‘de ultieme adrenaline kick van de rodeo genoemd’. “Je moet een beetje gek zijn,” geeft stierrijder JB Mauney (22) toe. Ik besef niet hoe monsterachtig groot de dieren zijn tot ik de Amerikaan van dichtbij op het veld mag observeren. JB zelf lijkt nietig, zittend op op de exploderende oerkracht die ongeveer tien keer zo veel weegt als hijzelf. Toch lukt het hem om 8 seconden te blijven zitten, zonder zadel, met één vrije hand. Als hij met die hand zichzelf of de stier aanraakt is hij gediskwalificeerd. Alle kracht moet uit zijn rug en benen komen. “Je hebt geen tijd om na te denken, het is allemaal pure reactie,” vertelt JB na afloop met de zuidelijke ‘twang’ die je verwacht van een cowboy. Met enige bravoure gooit hij zijn stoffige chaps over een stoel.

In de afgelopen vier jaar heeft JB meer dan anderhalf miljoen dollar verdiend (geld is geen taboe in deze wereld), maar de prijs was hoog; in 2005 kneusde hij zijn nieren, werd zijn lever doorboord en brak hij alle ribben aan zijn linkerzijde. Vier maanden lang lag hij eruit. “Je probeert aan te voelen langs welke kant de stier probeert je eraf te gooien. Stieren zijn heel intelligente dieren. Als je probeert ze slim af te zijn, pakken ze je. Maar rodeo zit in mijn bloed. Als kind ging ik mee met mijn vader. Op mijn derde reed ik al op de schapen op onze veeboerderij. Ik ga door tot mijn lichaam het opgeeft.”

Dale Butterwick (58) is leider van het medische team. Een grote man, net als de cowboys gekleed in een westernblouse en Wrangler-jeans. Dit is zijn 26ste Stampede. “Ik heb in mijn leven al te veel begrafenissen van rodeo cowboys bezocht, en dan voornamelijk van de jongens die de stieren berijden. Dat is zonder twijfel de gevaarlijkste sport ter wereld”, vertelt Dale, die tijdens meerdere Olympische Spelen werkzaam was als hoofdarts van de Canadese teams. “In elke andere sport is de arts de baas. Hij bepaalt wanneer de atleet klaar is om weer te sporten. Maar over deze jongens heb ik niks te zeggen. Als ze niet rijden, kunnen ze hun gezin niet onderhouden. Ze worden per dag betaald. Dus gaan ze kost wat kost het veld op, blessures en al.” Volgens Dale is het bovendien belangrijk om te begrijpen dat dit niet alleen topatleten zijn, maar vooral ook cowboys. “Hun vaders en grootvaders waren cowboys; vrijgevochten, vaak gelovige mensen met sterke familiewaarden en een pioniersgeest. Dit is hun manier van leven, en daar wil ik niets aan veranderen. Ook al gaat dat vaak tegen mijn principes als sportarts in.”

Het meest bloedstollende moment van de rodeo vindt plaats ná de val van de cowboy van de stier. Nu moet hij te voet zien weg te komen van het razende dier. De stierenvechters, eerder altijd ‘rodeoclowns’ genoemd en passend gekleed met felgekleurde pruiken en clownsschoenen, leiden de aandacht van het dier af en gooien hun lichaam letterlijk tussen dat van de cowboy en de stier. Zonder twijfel de meest gevaarlijke job van de rodeo. “Ja, verdomd heroisch, niet?” zegt Jesse Byrne (24) met een brede grijns. Geen clownsmake-up op het knappe gezicht van deze populaire stierenvechter. “Daar doen we niet meer aan, hoor! Wij zijn serieuze atleten. Harder dan een stier rennen lukt niet. Dus moet je er voor zorgen op het juiste moment op de juiste plek te zijn. Het gaat om fracties van een seconde,” aldus de Canadees die op zijn 16e zijn debuut maakte, en op zijn 23e al een knie-operatie onderging. “Stier denderde zó over me heen. Maar dat hoort bij mijn beroep; ik zie liever mezelf onder de stier dan de ruiter.”

De meeste stierenvechters houden er noodgedwongen rond hun dertigste mee op. Jesse maakte het mee met zijn eigen vader, ooit een beroemde rodeo-clown. Hij haalt zijn schouders op en begint zijn beenbeschermers om te doen. Over een paar minuten gaat hij weer het veld op, om letterlijk te rennen voor zijn leven en dat van zijn collega’s. “Ik kan me geen ander leven voorstellen. Wij rodeo cowboys leven bij de dag.”

Gepubliceerd in De Telegraaf Zondagkrant, zondag 6 december 2009.